Според извештаите на Амнести Интернешнл, иранската морална полиција ги прогонува жените што не носат хиџаб. Полицијата најави патроли за оние кои „инсистираат да ги кршат нормите“. Според Амнести, сè додека не се укинат сите оние закони и прописи во Иран, што се против човековите права, истото насилство што резултираше со смрт во притвор на Махса (Жина) Амини во 2022 година, ќе продолжи врз милиони други жени и девојки во Иран.
Сепак, состојбата со правата на жените во Иран се менува во текот на минатиот век. Од почетокот до крајот на 20 век, имаше постојан напредок за родовата еднаквост. Меѓутоа, во 1979 година, за време на Иранската револуција, правата на жените во Иран направија драстичен чекор назад. Во моментов, активистите се обидуваат да ги вратат основните права на жените во Иран.
Пред револуцијата
Во 1920-тите, правата на жените во Иран почнаа да бележат значителен напредок кон родовата еднаквост. Образованието беше подостапно за девојки кога стана бесплатно и за девојките и за момчињата. Покрај тоа, првиот универзитет во Иран дозволи упис на жени. До средината на 1900-тите, движењето за право на глас постигна значителен напредок, особено политички. Женските организации беа подложени на имплементација и Иранската женска партија започна во 1942 година. И покрај големото противење и пречки, женските организации и Женската партија лобираа за подобрување на правата на жените.
Корисно беше и тоа што шахот на Иран (Мохамед Реза Пахлави) имаше сестра близначка, Ашраф Пахлави. Таа работела во Високиот совет на женските организации на Иран. На почетокот на 1963 година, Шахот предложи програма за реформи „првенствено насочени кон земјишни реформи“, но исто така вклучуваше „одредба за проширување на правото на глас на жените“.
Тој им дозволи на жените да гласаат на референдумот, кој помина. Овој монументален момент на крајот доведе до тоа Иранките да добијат право на глас. Неколку закони донесени околу оваа деценија, вклучително и зголемување на минималната возраст за брак од 13 на 18 години, можност за барање развод, стекнување способност да се борат за старателство над детето и други права за брак и старателство на деца според Законот за заштита на семејството.
До крајот на 1970-тите, неколку жени служеа во иранскиот парламент и стотици зазедоа позиции во локалните совети. Иранките беа исто така значителен дел од работната сила. Меѓутоа, во 1979 година, иранската револуција доведе до уназадување на правата на жените во Иран што е присутно до ден-денес.
По револуцијата
Промената на политичката структура во Иран ги промени и правата на жените во земјата. Се случи враќање на правата од семејното право. Иран спроведе строги закони и казни во врска со исламските кодекси на облекување. Иран ја намали законската возраст за брак на само 9 години, а жените мораа да напуштат неколку владини позиции. Жените „се задржаа на правото да гласаат и да се кандидираат за парламент“, меѓутоа, официјалните лица го игнорираа нивниот глас.
Дури и со строго построги закони, активистите сè уште се бореа за правата на жените во Иран низ годините. Поради овој активизам, повеќе жени посетуваа училишта, имаше благ пораст на жените на функции и минималната возраст за брак се зголеми на 13 години. Сепак, иако жените добија одредени права, тие и понатаму страдаат од мизогинија и дискриминација според иранскиот закон.
Мажите продолжуваат да имаат значителна правна власт над жените. Владата не го почитува насилството и сексуалниот напад врз жените. Жените доживуваат казна затоа што се залагаат за себе, а во некои случаи дури доживуваат и егзекуција. И покрај тоа што жените сочинуваат повеќе од половина од студентското тело на универзитетите, тие сочинуваат само 15,2% од иранската работна сила.
Иранките почнаа сериозно да се борат во 1990-тите. Во она што стана познато како „розова револуција“, жените, особено во урбаните средини, колективно почнаа да ги поместуваат границите на законот за хиџаб со носење шминка, шарени шамии и долги палта и намерно дозволувајќи косата да ѕирка одоздола нивните марами. Со оглед на големиот број жени кои се спротивставија на исламското облекување, полицијата за морал не можеше да ги уапси сите.
Охрабрени од нивниот успех, Иранките почнаа да се организираат на други начини. Во 2006 година одржаа мирен протест барајќи укинување на дискриминаторските закони против жените.
Во текот на последната деценија, организираниот отпор на жените кон превезот само расте. Младите жени се снимаа или се фотографираа како ги вадат шамиите на јавно место. Владата одговори со апсења и долги затворски казни.
Во 2022 година, млада жена била приведена и претепана поради појавување на едно од тие видеа и била принудена да се појави на телевизија за да се извини за своето однесување.
Притворот и смртта на Амини го покажуваат чувството на владата дека може неказнето да дејствува во угнетувањето на жените. Според тоа, изливот на гнев низ Иран веројатно беше изненадување за иранските лидери.
Но, лутите жени не се повлекуваат. Јавно си ги палат марамите и ја кратат косата. За разлика од 1979 година, голем број мажи протестираат покрај нив, а протестите само се зголемуваат бидејќи владата реагира насилно.
Подготви: Блерина Тахири/Фронлајн
